Znany Polak, publicysta piszący na przełomie XIX i XX wieku w języku angielskim – Joseph Conrad – stwierdził kiedyś:
„Poczucie bezpieczeństwa, nawet najbardziej usprawiedliwione, jest złym doradcą.”
Idąc tokiem tej myśli, powinniśmy przewidywać zagrożenia i im zapobiegać. Jest to szczególnie istotne w pracy, gdzie wystawiamy się często na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia. Dlatego prawo polskie przewidziało obowiązek szkolenia pracowników z zakresu BHP. W danym zakładzie pracy szkolenie może przybierać rozmaite formy. Na miarę możliwości jest ono dostosowywane do potrzeb oraz możliwości pracodawców i ich podopiecznych. Inne rodzaje szkoleń BHP będą dotyczyły osób nowo zatrudnionych, a inne obowiązywały osoby pracujące już jakiś czas w firmie. Podobnie o zakresie metod prowadzenia instruktażu będzie decydowała odpowiedzialność pracownika i powierzone mu zadania. Przeanalizujmy wszystkie dostępne opcje. Zastanówmy się najpierw, czym różni się BHP szkolenie wstępne od okresowych BHP.
Szkolenia BHP – wstępne i okresowe
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy wyszczególnia dwa rodzaje kursów:
- wstępne
- okresowe szkolenia.
Podstawa prawna:
„§ 6. Szkolenie jest prowadzone jako szkolenie wstępne i szkolenie okresowe.”
Ich przebieg i czas, kiedy powinny się odbyć został dość precyzyjnie opisany i wynika z dalszej części ustawy, zawierającej również ramowe programy szkolenia. Każdy z nich jest tylko szablonem, który pozawala spełniać założenie podane w § 7.2:
„Programy szkolenia powinny być dostosowane do rodzajów i warunków prac wykonywanych przez uczestników szkolenia (…)”.
Szkolenia wstępne
Program, któremu podlega każdy nowo zatrudniony, a także uczniowie i studenci odbywający praktykę zawodową, nazywamy szkoleniem wstępnym. Odbywa się ono w dwóch, równie istotnych, formach:
- ogólnej, zwanej również instruktażem ogólnym
- instruktażu stanowiskowego.
Instruktaż ogólny ma na celu zapoznanie pracowników z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi w danym zakładzie oraz zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku. Ponadto, jeśli wynika to z wewnętrznych przepisów pożarowych, może również zawierać elementy ochrony przeciwpożarowej. Cały program instruktażu ogólnego zajmuje minimum 3 godziny lekcyjne.
Instruktaż stanowiskowy powinien przygotować do bezpiecznego wykonywania zadań powierzonych w ramach umowy o pracę. Podczas takiego szkolenia pracownik zapoznaje się również z ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą, sposobami ochrony przed zagrożeniami, a także metodami bezpiecznego wykonywania pracy, korzystania z urządzeń i ergonomicznej pracy. Może ono zostać przeprowadzone przez którąś z osób kierujących pracownikami lub pracodawcę. Jednakże, instruktor musi posiadać odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz przygotowanie pedagogiczne. Bez kursu wprowadzającego, pracownik nie może przystąpić do wykonywania żadnych czynności. Czas trwania szkolenia wstępnego może wynosić 3 godziny w wypadku pracowników biurowych lub 8 – dla osób na innych stanowiskach.
Szkolenia okresowe
W pracy szkolenie okresowe przeznaczone jest dla osób, które już jakiś czas są zatrudnione w danym zakładzie pracy. Jak wskazuje sama nazwa – cechują się cyklicznością. Pierwsze szkolenie okresowe musi się odbyć w ciągu:
- 6-ciu miesięcy od momentu podjęcia pracy na nowym stanowisku w wypadku pracodawców i osób zarządzających pracą zespołu
- 12-tu miesięcy – dla pozostałych pracowników.
Kolejne ze szkoleń okresowych mogą się odbywać rzadziej. Na przykład, pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych są kierowani na szkolenie co 3 lata. W wypadku pracodawców i kierowników oraz pracowników inżynieryjno-technicznych wystarczy powtórka raz na 5 lat. Wyjątkiem są prace szczególnie niebezpieczne – osoby wykonujące je powtarzają kurs co 12 miesięcy.
Celem tych szkoleń jest aktualizacja i ugruntowanie wiedzy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. W ich ramach analizuje się również nowości organizacyjne i techniczne wprowadzone w minionym czasie w zakładzie. Mimo to, zgodnie z ustawą z 9. listopada 2018 roku, w wypadku pracowników administracyjno-biurowych, o konieczności odbycia szkolenia okresowego będzie decydować kategoria ryzyka danej grupy zawodowej.
Dobrze zorganizowane okresowe szkolenie powinno poruszać następującą tematykę:
- czynniki środowiska pracy, które mogą odbić się na zdrowiu i sposoby zapobiegania negatywnym skutkom pracy na danym stanowisku,
- zagrożenia występujące w pracy i środki ochrony osobistej i zbiorowej,
- skutki ekonomiczne nieprzestrzegania zasad BHP,
- wypadki w pracy i sposoby reagowania, w tym elementy pierwszej pomocy,
- ochrona PPOŻ
- prawo pracy (czas pracy i inne czynniki wpływające na bezpieczeństwo).
Dla osób nie pełniących funkcji kierowniczych lub służby bhp, na zdobycie wiedzy i umiejętności związanych z powyższymi zagadnieniami potrzeba 8 godzin lekcyjnych. Niezależnie czy kurs odbywa się raz na 6 czy raz na 3 lata, jego celem jest przygotowanie do bezpiecznego wykonywania pracy. Zgodnie ze wspomnianą wcześniej ustawą:
§ 16. 1. Szkolenie okresowe kończy się egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez uczestnika szkolenia wiedzy objętej programem szkolenia oraz umiejętności organizowania lub wykonywania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Egzamin przeprowadza organizator szkolenia.
Jak dalej się dowiadujemy, fakt jego przeprowadzenia powinien zostać udokumentowany, a zaświadczenie – znaleźć się w aktach pracowniczych. Jak widzimy, według kodeksu pracy bhp szkolenie jest jednym z ważniejszych punktów. Zapoznanie się z podstawowymi przepisami dotyczącymi obowiązkowych szkoleń pozwala spać spokojnie. Osoby kierujące pracownikami, muszą posiadać obszerniejszą wiedzę i dlatego korzystają z dłuższego szkolenia.
Podsumowując, każdego – osoby rozpoczynające praktyczną naukę zawodu, pracowników służby BHP, osoby pełniące zadania tej służby, a także wieloletni pracownicy – należy zapoznać ze sposobami ochrony przed zagrożeniami. Co istotne, wymienione dwa rodzaje szkoleń BHP są obowiązkowe, przy czym wstępne – odnawiane jedynie po zmianie pracodawcy. Dzieje się tak dlatego, że nie da się całkowicie wyeliminować ryzyka zawodowego. Warto zapoznać się z ustaleniami organizacyjnymi w tym zakresie, obowiązującymi w firmie. Pracodawcy powinni się upewnić czy wszyscy pracownicy są objęci programem szkoleniowym. Dzięki temu praca będzie przebiegała bez zakłóceń i zbędnych kar.